کوه عینالی، که عون بن علی و همچنین عینال – زینال و تفرجگاه عینالی نیز نامیده می‌شود کوهی بر فراز رشته‌کوه سرخاب شمال تبریز است. بلند‌ترین قله این رشته کوه قله دند با ارتفاع ۲۳۸۱ متر است. کوه عینالی، یا عون بن علی در واقع به یکی از قله‌های این رشته کوه سرخ‌رنگ با ارتفاع ۱۸۰۰ متر اطلاق می‌شود. عینالی از این منظر اهمیت ویژه‌ای دارد که یک امام زاده (منسوب به حضرت علی (ع)) است و دو مقبره و آرامگاه تاریخی تبریز بر فراز آن واقع شده است. به همین سبب این کوه، در میان افراد محلی و زبان ترکی با عنوان عینالی داغی (کوه) (عین علی) شناخته می‌شود. امروزه نیز این کوه به یکی از تفرجگاه‌های زیبا و پر رفت و آمد تبریز تبدیل شده است که به آن پارک کوهستانی عینالی نیز گفته می‌شود. این تفرجگاه با مقیاس ۵۶۰۰ هکتار بزرگ‌ترین پارک و تفرجگاه کوهستانی کشور است. این تفرجگاه از جمله معدود مکان‌های تفریحی شهر تبریز است که امکان پیاده‌روی، کوهپیمایی، ورزش گروهی و انفرادی، منظره عالی، امکانات تفریحی و سالم را یکجا در اختیار گردشگران و بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
امکانات تفریحی تفرجگاه عون بن علی
در ارتفاع ۱۵۰۰ متری در مسیر پیاده‌روی این کوه یک مکان بزرگ برای علاقه‌مندان به ورزش و پیاده‌روی گروهی و خانوادگی طراحی شده است که مهم‌ترین المان آن دریاچه مصنوعی و زیبای داغ گُلی است که به تازگی به بهره‌برداری رسیده است. البته در مسیر پیاده روی نباید از تندیس زیبای استاد شهریار نیز در کنار تندیس‌ها و المان‌های دیگر غافل شد. از دیگر تندیس‌ها و مجسبمه‌های مهم عظیم قیچی‌ساز است که نشانگر یکی از مشهورترین ورزشکاران ایرانی و هیمالیا نورد است که تمام چهارده قله هشت هزار متری جهان را زیر پا گذاشته است. از سایر امکانات موجود در عینالی تله کابین، رستوران، جنگل‌کاری، نورپردازی، منطقه صخره‌ای برای تمرین صخره‌نوردان مبتدی، و اخیراً پروژه راه‌اندازی باغ‌وحش طبیعی حیوانات بومی حیات وحش آذربایجان است. در قسمت‌های پایینی کوه نیز منطقه‌ای برای پرروش شترمرغ و همچنین یک آبشار مصنوعی زیبا تعبیه شده است. همچنین از دیگر پروژه‌های مهم برای این تفرجگاه احداث سالن همایش ۶۰۰ نفری است.
اخیراً توجه بسیار ویژه‌ای به این تفرجگاه معطوف شده است، از جمله جنگل‌کاری و افزایش سرانه فضای سبز و تلطیف بیشتر هوای تبریز در پوشش کاملاً خاکی و گچی و ماسه‌ای گذشته‌ی عینالی است. با توجه به ارتفاع بالا و همچنین وزش باد در اکثر ایام سال در این منطقه (و در کل تبریز)، توربین‌های بادی عظیمی برای تولید انرژی تجدیدپذیر از انرژی باد در چند قسمت از کوه نصب شده که در طول مسیر کوهنوردی و همچنین از دورنمای کوه از شهر نمایان هستند.
تاریخچه کوه عینالی
تاورنیه، جهانگرد و بازرگان معروف فرانسوی، در سفرنامه خود اظهار دارد در محل کنونی آرامگاه عون بن علی آتشکده و عبادتگاهی وجود داشت و در واقع این آتشکده هم اکنون به یک زیارتگاه تبدیل شده است. وی در سفرنامه خود اینچنین می‌نویسد «در بیرون شهر کوهی است موسوم به عین علی و زین علی که سابقاً روی آن آتشکده و کلیسا بوده و مسلمانان آن را تبدیل به مسجد کرده‌اند و یک دیر خرابه هم نزدیک آن مسجد وجود دارد و سردابی هم هست که چند قبر در آن قرار دارد و ستون‌های سنگ مرمر در آنجا انباشته شده و گویند آن مسجد در اصل، مقبره بعضی از پادشاهان ماد بوده‌است».
کتب تاریخی بسیاری از جمله کتاب روضه اطهارو بحرالانساب توسط امین حشری تبریزی، دو تن از فرزندان حضرت علی (ع) با نام‌های عون بن علی و زید بن علی، که در واقع فرزندان اسما بن عمیس هستند در این مکان آرامیده و آرامگاه‌های موجود متعلق به آن‌هاست. به همین سبب این بنا بیشتر به منظور مراسم‌های مذهبی مورد استفاده واقع می‌شد. همچنین یکی از تکیه‌های دریوشان نعمت‌الهی نیز در آرامگاه عون بن علی واقع شده بود.
این آرامگاه در سده نهم هجری به سبب حمله نیروهای عثمانی کاملاً ویران شده و در دوره عباس یکم کاملاً از نو ساخته شده است. اما برای بار دوم نیز به سبب زلزله معروف سال ۱۱۹۳ هجری تبریز، این بنا به شدت تخریب شد. برای بار سوم، در سال‌های آخر سده سیزدهم هجری، قهرمان میرزا بنای این آرامگاه را مرمت کرد.
معماری و بنای آرامگاه عون بن علی
آرامگاهی که در بالای کوه عون بن علی واقع شده است یکی از بناهای تاریخی و گردشگری تبریز است که به شیوه ایلخانی ساخته شده و قدمت آن نیز به همان دوران بر می‌گردد. این بنا از ۹ عدد اتاق، ۶ عدد گنبد، و یک عدد هشتی و یک عدد ایوان تشکیل شده و در دوره قاجار نیز برای جلوگیری از تخریب آن، اتاقی در سمت شمال بنا احداث شده است. در انجام بازسازی ستون‌های قدیمی و چوبی این بنای آرامگاه عون بن علی با ستون‌های سنگی بزرگ و مستحکم جایگزین شده است. عمده مصالح به کار رفته برای ساخت بنای بقعه سنگ کوه سرخاب و کمی هم آجر است.
یادمان شهدای گمنام عینالی
سال‌ها بعد در سال ۱۳۸۵ (بعد از ۴ سال ساخت) یک یادمان با عنوان یادمان شهدای گمنام در مقابل بنای آرامگاه تاریخی قبلی ساخته شده است. این یادمان در واقع یادمان ۸ تن از کشته شدگان ایرانی در جنگ ایران و عراق است. در ساخت این بنا از عدد هشت، سبک معماری سنتی تبریزی، سبک آرامگاه‌های ایران، شعرهای محمد حسین شهریار، و نقش‌های اسلامی استفاده شده است. همچنین از مشخصات ویژه این یادمان قرارگیری آن در امتداد مسیر قبله وادی رحمت تبریز است.
تله کابین عون بن علی
تله کابین عون بن علی، عینالی یا در کل تله کابین تبریز یکی از پروژه‌های مهم شهر تبریز است که پس از اتمام ساخت تمام فازهای آن طولانی‌ترین تله‌کابین کشور خواهد بود. عملیات اجرایی تله کابین با تفاهم‌نامه‌ای بین ایران و اتاق بازرگانی اسکاندیناوی ایران انعقاد شده است. فاز اول پروژه به طول ۱۴۸۰ متر در دی ماه سال ۱۳۸۹ به بهره برداری رسید. نقطه آغازین آن در قسمت ورودی (دامنه کوه) بوده و در ارتفاعات کوه عینالی به پایان می‌رسد. ظرفیت استفاده از این تله کابین ۱۰۰۰ نفر در ساعت است و با عبور تله کابین از دکل دوم به سوم، مسافران با عبور از میان صخره‌ها دید کامل و زیبایی از شهر تبریز خواهند داشت. دکل‌های بعدی نیز به ترتیب از مسجد عون بن علی و یادمان شهدای گمنام عبور می‌کند. در نهایت درّه‌ای زیبا در مقابل رستوران بام تبریز در انتظار مسافران تله کابین عون بن علی است.
برنامه فاز دوم از عینالی تا سد شهید مدنی و فاز سوم نیز تا ارتفاعات کوه دند (بلند‌ترین قله این رشته‌کوه) خواهد بود و پس از تکمیل کامل پروژه به طولانی‌ترین تله کابین کشور تبدیل خواهد شد. همچنین طبق خبری که در وبسایت رسمی سازمان توسعه و عمران عون بن علی و پارک طبیعت منتشر شده است، تله کابین تبریز به سامانه عکاسی خودکار مجهز شده است. یعنی با نصب این سامانه عکاسی خودکار در تله کابین عون بن علی با دوربین دیجیتال حرفه‌ای، گردشگران و بازدیدکنندگان می‌توانند عکاسی یادگاری و با کیفیت را به آسانی تجربه کنند. بدین صورت که در صورت تمایل گردشگران می‌توانند به هنگام سوار شدن به صورت خودکار عکسبرداری شده و در ایستگاه دوم در یک مانیتور تصویر خود را مشاهده کنند. سپس می‌توانند در صورت تمایل از همین ایستگاه عکس خود را برای چاپ سفارش دهند.
زیپ لاین عینالی
از دیگر تفریح‌هایی که می‌توانید در این مجموعه داشته باشید استفاده از زیپ لاین عینالی تبریز است! زیپ لاین یکی دیگر از عمده تفریح‌های منحصر به فردی است که می‌توانید در این ارتفاع و سرعت آن را تجربه کنید. این زیپ لاین اخیراً و در سال ۱۳۹۷ شروع به کار کرده است و طول آن ۵۰۰ متر است، یعنی نیم کیلومتر. البته ارتفاع دو نقطه شروع و پایان آن نیز ۷۵ متر است و در طی مسیر سرعت و هیجان را با هم تجربه خواهید کرد!
دسترسی و آدرس دقیق کوه عینالی تبریز
آدرس کوه عون بن علی و ورودی آن بسیار سر راست است و در کل دو مسیر برای آن وجود دارد. اولین و رایج‌ترین مسیر دسترسی به عینالی استفاده از کمربندی شمالی تبریز با نام اتوبان یا بزرگراه پاسداران و از مسیر شرق به غرب پس از عبور از میدان شهید فهمیده (به سمت میدان آذربایجان) است. در طول مسیر تابلوهای راهنمای مناسبی نصب شده است. همچنین چنانچه میخواهید از داخل شهر به کوه برسید می‌توانید از خیابان ایده لو و انتهای شمالی آن که منتهی به کوه عینالی است استفاده کنید. همچنین یک روش دیگر استفاده از مسیر مستقیم بلوار آزادی، عباسی و سپس ورود به اتوبان پاسداران است، کوه عینالی فاصله بسیار کمی با خروجی عباسی دارد.
البته این تفرجگاه در قسمت کوهپایه و ورودی چندین پارکینگ با ظرفیت زیاد دارد که می‌توانید با خیال راحت خودروی خود را در آن‌ها پارک کنید. همچنین در ایّامی مانند آخر هفته که مراجعه به کوه عون بن علی زیاد است با وجود ازدحام می‌توان در حاشیه اتوبان نیز خودرو را پارک کرد، ولی در کل توصیه نمی‌شود!
برای دسترسی به قله کوه عون بن علی نیز می‌توانید از مسیر کوهستانی، مسیر پیاده‌روی آسفالت، ون‌ها و تاکسی‌های موجود و یا تله کابین استفاده کنید. یک توصیه دیگر اینکه اگر قصد دارید در فصول سرد سال به عینالی سفر کنید حتماً لباس گرم زیادی به همراه داشته باشید، زیرا علاوه بر سرد بودن هوای کلی این قسمت از تبریز به سبب ارتفاع و شرایط جغرافیایی، با بالاتر رفتن از کوه شدت باد نیز بیشتر می‌شود و حس سردی را چند برابر بیشتر می‌کند.
سازمان توسعه و عمران عون بن علی شهرداری تبریز
یکی از اقدامات جالب شهرداری تبریز ایجاد سازمان توسعه و عمران عون بن علی یا عینالی تبریز است که بسیاری از اقدامات و توسعه‌های صورت پذیرفته در تفرجگاه عینالی در واقع منسوب به همین سازمان است. سایت عون بن علی یا سازمان عون بن علی به آدرس eynali.tabriz.ir، وابسته به شهرداری تبریز در دسترس عموم قرار داشته و اطلاعات و اخبار و رویدادهای مهم عینالی از همین آدرس منتشر می‌شود.
