یکی از موزه‌های جالب تبریز که شاید اهمیت زیبایی بصری آن بیشتر از اهمیت تاریخی آن باشد، موزه استاد بهتونی است. این موزه اولین موزه‌ی شخصی کشور نامیده می‌شود. این موزه هم‌اکنون در باغ گلستان، روبروی هنرستان وحدت قرار گرفته است که قبلاً محل ساختمان کتابخانه ملی تبریز بود. این موزه از این جهت موزه شخصی نامیده می‌شود که چون آثار استاد بهتونی در آن واقع شده است. این آثار مجسمه‌های بسیار زیبایی از انواع خوراکی‌ها و برخی موضوعات ادبی و رسوم را تشکیل می‌دهد، مجسمه‌هایی از میوه‌جات، خشکبار، حبوبات، تنقلات، شیرینی‌ها، غذاهای آذربایجانی، ایرانی و خارجی. تعداد این قطعات به بیش از ۱۰ هزار عدد می‌رسد که تک تک آنها را استاد بهتونی ساخته و برای هریک روزها زمان صرف کرده است.
به گفته‌ی استاد بهتونی «شما ممکن است اینجا یک بشقاب برنج دم کرده را مشاهده کنید و خیال کنید که حتماً این دانه های برنج یک جا و در یک مرحله ساخته شده است. امّا این گونه نیست. چرا که این برنج‌ها به صورت تک به تک و دانه به دانه و با دست ساخته شده و اندازه واقعی نیز در ساخت آنها رعایت شده است. کیفیت و شکل کباب‌های ۵۰۰ ساله مربوط به دوره نادرشاه افشار و شاه اسماعیل صفوی را هم از متون ادبی و کتب تاریخی استخراج کرده و ساخته‌ام. «کباب» که غذای مورد علاقه و معروف ما ایرانی هاست انواع مختلفی دارد که همه را اینجا از گچ و سیمان به تصویر کشیده‌ام. از تاوا کبابی و دونر کبابی گرفته تا بناب کباب و تاس کباب!»
آدرس دقیق و دسترسی به موزه
این موزه طی سال‌های گذشته چندین بار تغییر مکان را تجربه کرده است. ابتدا این موزه به شکل یک نمایشگاه در کوچه پس کوچه‌های خیابان شریعتی در خانه خود وی برپا شد. سپس نمایشگاه به نگارخانه مانی منتقل شده و در نهایت در جوار مقبره الشعرای تبریز جای گرفت. اما توسعه‌ی مقبره الشعرا و آغاز تغییرات، این موزه به زیرزمین خانه هنر (ساختمان قبلی کتابخانه ملی) منتقل شده و قرار است دوباره پس از اتمام عملیات به مقبره الشعرا برگردد.
اما اکنون آدرس دقیق موزه استاد بهتونی به این صورت است: تبریز، باغ گلستان (یا فجر)، روبروی هنرستان وحدت، محل خانه هنر. باغ گلستان در نزدیکی هسته مرکزی شهر، نرسیده به چهارراه شهناز از سمت نصف راه واقع شده است. جهت دسترسی به آن می‌توانید از خطوط اتوبوس BRT ایستگاه باغ فجر استفاده کنید.
اشیای داخل موزه استاد بهتونی
خب همانطور که تاکنون هم می‌دانید، این موزه متعلق به خوراکی‌هاست! اما نه هر خوراکی، اغلب این مجسمه‌ها، علاوه بر میوه‌ها و خوراکی‌ها، به غذاهای آذربایجانی دلالت دارد. مطمئناً با مشاهده‌ی مجسمه‌های این موزه شاید اگر ندانید در داخل موزه هستید فکر خواهید کرد تمام این خوراکی‌ها واقعی هستند. به گفته خود استاد بهتونی، ساخت هریک از این مجسمه‌ها، با توجه به سایز آنها، ۵ الی ۱۵ روز زمان برده است که اگر تعداد آنها را بر این رقم ۵ الی ۱۵ روزه ضرب کنید خواهید دید که در واقع این مجسمه‌ها حاصل سال‌ها تلاش و ظرافت استاد است (گفته می‌شود ۴۷ سال). لازم به ذکر است که تمام قطعات از گچ و سیمان ساخته شده‌اند.
از جمله مجسمه‌های مربوط به غذاهای می‌توان به دلمه برگ انگور، بورانی بادمجان، خورشت فسنجان، دیزی، آبگوشت، کوفته‌تبریزی و غیره اشاره کرد که شاید بسیاری از آنها را دیگر در زندگی روزمره زیاد نبینیم. اما این موزه، ظرافت و هنر استاد بهتونی باعث شده تمام این غذاهای زیبا و لذیذ به یادگار بمانند. البته این غذاها طیف وسیعی از غذاهای صدها سال پیش تا غذاهای امروزی مانند پیتزا را در بر می‌گیرد. وی در سال‌های پایانی عمر خود وارد حوزه‌ی فرهنگ غذایی سایر ملل شد و ساخت غذاهای کشورهای خارجی را نیز در برنامه خود قرار داد. در این مسیر جرج برندیار، نماینده سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی سازمان ملل متحد استاد بهتونی را تحسین کردند و این نمایشگاه را یک نمایشگاه بی‌نظیر و منحصر به فرد در جهان معرفی کردند.
در کنار آثار حجمی و مجسمه‌سازی برای انتقال فرهنگ غذایی مردم آذربایجان، استاد بهتونی همچنین در حوزه‌ی بازسازی و احیای قصه‌های محلی و ادبیات فولکلور آذربایجان پای گذاشته است. به همین منظور آثاری از جمله به تصویر کشیدن حکایت «تنبل احمد»، تصویری سه بعدی از شب‌نشینی‌های مردم آذربایجان، دور کرسی نشینی‌های مردم، تنقلات، آئین چهارشنبه‌سوری، مراسم عقد و عروسی، رفتارها و فرهنگ همسایه‌ها، و همچنین اثر «پری دریایی» که در حوزه‌ی افسانه‌هاست در همین موزه در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.
نکته جالب دیگر در مورد این آثار اینکه استاد با تلاش و زحمت فراوان برای طبیعی جلوه دادن تمام آثار خود، از عصاره‌های رنگی و طبیعی گل و گیاهان استفاده می‌کرده است که همین باعث می‌شود تمایز این مجسمه‌ها با نمونه‌های واقعی با دقت فراوان میسر باشد!
استاد بهتونی که بود؟
محمد حسن بهتونی که نام این موزه‌ی جالب به همین شخص منسوب است، متولد سال ۱۳۰۵ در محله نوبر تبریز است. شاید جالب باشد که ایشان در حوزه‌ی هنر تحصیلات و آموزش‌های خاصی ندیده بود، اما با مشاهده‌ی مجسمه‌های خوراکی وی، و سرازیر شدن آب دهانتان قطعاً تبحر درونی استاد را در حوزه‌ی هنرهای تجسمی، پیکرتراشی و مجسمه سازی با تمام وجود حس خواهید کرد. وی زیبایی‌های محیط اطراف خود را که بیشتر به خوراکی‌ها، میوه‌ها و غذاها مربوط می‌شود، به شکلی کاملاً ملموس و سه بعدی و مهم‌تر از همه واقعی خلق کرده که اکنون موزه استاد بهتونی که مزین به نام خود اوست به نمایش درآمده‌اند.
گفته می‌شود اولین اثر استاد هندوانه‌ای بود که در میان هندوانه‌های طبیعی یک هندفانه‌فروش قرار گرفته بود. این حجم آنقدر طبیعی بود که حتی خود هندوانه فروش نیز از این قضیه بی‌خبر بوده و وزن عجیب آن نکته حیرت او ماند. این آغاز مسیر استاد بود که به تشویق اطرافیانش شروع به خلق این آثار واقعاً منحصر به فرد کند.
پدر استاد بهتونی، استاد علی بهتونی یکی از معماران تبریزی بود که بسیاری از محراب‌ها، طاق‌های هنری، و ترمیم بناهای تاریخی تبریز منسوب به وی هستند. پدر بزرگ وی نیز از جمله سنگتراش‌هاش مشهور شهر تبریز بود که با وسایل قدیمی سنگ‌هایی را از کوه کنده و به شهر می‌آورد و با استفاده از آنها ستون‌ها و پایه‌های سنگی مساجد و بناهای تاریخی قدیمی و هنری تبریز را می‌ساخت و می‌تراشید. در کل می‌توان گفت اجداد استاد بهتونی همگی در حوزه‌های هنری مختلف فعالیت داشتند. وی در تاریخ سی‌ام بهمن‌ماه سال ۱۳۹۲ درگذشت.
در این موزه هیچ‌چیز برای فروش نیست. با اینکه آثار ارائه شده در این موزه بسیار ارزشمند بوده و امکان درآمدزیایی بسیار زیادی که می‌توانست برای استاد داشته باشد، با این همه تنها منبع درآمد برای زندگی وی فروش بلیط ورودی بوده است و هیچ یک از این آثار در دوران حیات وی به فروش نرسیده است. همچنین به گفته خود او دشواری در جابه‌جایی و آسیب‌های زیان‌باری که این جابه‌جایی برای این آثار حساس دارد، باعث شده است وی از برگزاری نمایشگاه‌های مختلف در سطح کشوری و حتی بین‌المللی خودداری کند. مطمئناً در صورت رضایت و امکان برپیایی چنین نمایشگاه‌هایی، این موزه و استاد بهتونی می‌توانست در سطح جهان از هنرمندان مطرح باشد.
