حمامهای تاریخی تبریز
حمامهای عمومی از گذشته تا به امروز در نقاط مختلف کشور و حتی جهان همواره مورد استفاده بوده و نسلهای گذشته ما همگی خاطرات بسیار شیرینی از این حمامها دارند. از مراسمهای مختلف برگزار شده در حمامها گرفته، تا انواع ماساژها (!) و رسم و رسومات قبل از ازدواج در ایران که شاید در برخی از شهرها (از جمله مناطق آذربایجان) در مورد آنها شنیده باشیم. حمامهای تاریخی تبریز نیز از این دسته بناها هستند که از آن دوران برای ما به یادگار ماندهاند.
در روزگاران گذشته که زندگیها مثل امروز نبود، هر کسی در خانه خود حمام شخصی نداشت و لاجرم همه از حمامهای عمومی سرتاسر شهر استفاده میکردند. برخی از این حمامهای تاریخی که به آنها گرمابه تاریخی نیز گفته میشود هنوز هم فعال هستند و بسیاری از آنها با مالکیت شخصی و تجاری در حال فعالیت و کسب روزی هستند. در این میان در شهر تبریز تعدادی حمام تاریخی با قدمت زیاد وجود دارد که در این صفحه علاوه بر ارائه لیست کامل، به صورت جزئی تمام حمامهای تاریخی تبریز را مختصراً توضیح دادهایم. برخی از حمامها که نیازمند توضیح بیشتر هستند نیز به تدریج به صورت لینک به صفحه اضافه میشوند.
لیست حمامهای تاریخی تبریز
حمام نوبر (سفره خانه شهریار)
حمام بهار
حمام باغمیشه
حمام نخست
حمام سرهنگ
حمام مهدی خانی
حمام سید گلابی
حمام چرنداب
حمام نعمتآباد
حمام شالچیلر
حمام خان
در ادامه به صورت مختصر تمام حمامهای تاریخی تبریز معرفی شدهاند.
تبلیغات
حمام نظافت
حمام نظافت تبریز که به آن گرمابه نظافت و همچنین حمام حکمآباد نیز گفته میشود، یکی از حمامهای تاریخی تبریز است که قدمت آن به دوره قاجار میرسد. این حمام در خیابان آذربایجان، خیابان حکم آباد، میدان دوم واقع شده از سال 1382 به عنوان یکی از آثار ملی ایران شناخته میشود. به گزارش ایسنا این حمام با هزینه شخصی مالک در سال 1395 مرمت و بازسازی شده و یکی از حمامهای عمومی تبریز است که هماکنون در کنار یک جاذبه گردشگری برای شهر تبریز به صورت فعالانه در حال خدمترسانی است. مدیریت حمام نظافت تبریز علامحسین حقیر انتظار، مرد 75 سالهای است که اظهار میکند درآمد و شغل اجدادی آنها از طریق مدیریت حمام به دست میآید. این حمام نیز به کمک برادرش عبدله انتظار اداره شده و از سال 1350 نیز با مجوز و پروانه بیش از 60 سال تحت مدیریت آنها قرار داشته است. همچنین گفته میشود قدمت حمام نظافت به بیش از 400 سال پیش میرسد. مدیران این مجموعه که بیش از شصت سال پیش این حمام را از مدیر موقت آن خریداری کردهاند تنها از وضعیت نامناسب و نیازمندی به مرمت و بازسازی این حمام شکایت دارند. بنابر اظهار آنها حمام تاکنون از محل هزینههای شخصی مرمت و بازسازی شده و هنوز هم نیازمند مرمتهای بیشتر است، به ویژه بازسازی ستونها.
حمام سرهنگ
حمام سرهنگ که یکی از حمامهای قدیمی و تاریخی تبریز شمرده میشود به گفته خبرگزاریها و منابع مختلف حمامی فراموش شده است. حمام سرهنگ در محله تاریخی قورد میدانی (میدان قطب)، ورودی خیابان امام خمینی واقع شده است. سر در ورودی این حمام تاریخی به صورت آجرچین است و آنقدر رنگ و روی آن از بین رفته است که دیگر نمیتوان آن را با تابلوهای زنگ زده لاجوردی شناسایی کرد. قدمت این حمام تاریخی به اواخر دوره قاجار برمیگردد و به عنوان یکی از آثار ملی در سال 1381 ثبت شده است. فعلاً این حمام به همت اداره میراث فرهنگی سر پا مانده است (با اینکه غیر فعال است) ولی از سرنوشت آن خبری نداریم! گفته میشود نام این حمام در واقع اقتباسی از نام همین شخص در کوچهای با نام کوچه صادق خان سرهنگ باشد. این حمام در گذشته حدود هزار متر وسعت داشت، ولی پانصد متر آن به کارگاه قطار شهری فروخته شده و اکنون نزدیک پانصد متر آن باقی مانده است. این حمام نیز مانند چند حمام تاریخی دیگر تبریز یک بنای ورثهای بوده و مالکیت خصوصی دارد، و به همین دلیل احیا و مرمت آن مشکلاتی به همراه دارد. منبع گزارش از محمد عزیزی راد؛ وبسایت رسمی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران.
حمام نوبر
حمام نوبر یکی از قدیمیترین حمامهای تاریخی تبریز بوده و بنای آن به دوره قاجار برمیگردد. این حمام در تقاطع خیابان امام و تربیت واقع شده و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام نقش و نگار و کاشیهای بسیار زیبایی دارد و یکی از نمونههای بارز حمامهای تاریخی تبریز به شما میرود. این بنا امروزه به یکی از مکانهای گردشگری تبریز بدل شده است. البته احداث سفرهخانه سنتی شهریار نیز در این تغییر بیتأثیر نبوده است. حمام نوبر در قسمت مرکزی تبریز و در نزدیکی دروازه نوبار میدان ساعت، تقاطع خیابان امام خمینی و تربیت واقع شده است که محل تجمع بافت تاریخی و گردشگری تبریز محسوب میشود. معماری حمام به دست بالاکاظم، که از اهالی قره آغاج تبریز بود ساخته شد. ولی بعدها با توسعه شهر و تخریب دروازه قدیمی در مرکز شهر قرار گرفت. از سال ۱۳۷۸ این حمام به یک سفره خانه سنتی با نام سفره خانه شهریار تغییر کاربری داده و به همین سبب این حمام همچنین در فهرست سفرهخانههای سنتی تبریز نیز قرار میگیرد. البته این تغییر کاربری بر اساس طرح پردیسان و بدون هرگونه دخل و تصرف در فضای معماری صورت پذیرفته است.
حمام شنب غازان
این حمام در سال ۱۳۴۵ هجری قمری توسط فردی با همین نام به نام عباسعلی شنب غازانی و همچنین مشهدی حسن و اهالی همان محله ساخته (تجدید بنا) شد و تا به امروز نیز پابرجا مانده است. حمام تاریخی شنب غازان در ۱۳۵۲ وقف شده و از آن به بعد اداره آن به سازمان اوقاف و امور خیریه واگذار شده است. از ویژگیهای بسیار مهمی که این جاذبه گردشگری تبریز دارد استفاده از مصالح دوره ایلخانی، معماری دوره قاجار و پلان منحصر به فرد آن است. پس از وقف حمام، درآمد آن برای تعمیر، مخارج و تعمیرات مساجد محله شنب غازان معین شد. این حمام در سال ۱۳۹۰ با شماره ۲۹۵۲۶ ثبت شده است، اما متاسفانه به دلیل فراموشیِ کامل این حمام، دیگر جز خرابههایی از آن باقی نمانده است و حتی گاهی در منابع مختلف نوشته میشود امکان بازدید از بنا وجود نداشته و عملاً بنایی برای بازدید باقی نمانده است. تاریخ تجدید بنا در برخی منابع ۱۳۰۵ و در برخی ۱۳۴۵ عنوان میشود. همانطور که در قسمت مقدمه نیز به آن اشاره شد، معماری این حمام مربوط به الگوهای قاجاری است اما پس از زلزلهای که حمام بزرگی به نام حمام سیبیل را در محله شنب غازان کنونی تخریب کرد، از همان مصالح برای ساخت این حمام جدید در سال ۱۳۴۵ استفاده شد که آجر و سنگ آن به دوره ایلخانی مربوط میشود.
حمام چرنداب
در ادامه لیست حمام چرنداب را داریم که همانطور که از نامش نیز پیداست در محله قدیمی چرنداب واقع شده است. بنابر گزارش باشگاه خبرنگاران جوان این حمام دارای یک وروید از ضلع جنوبی بوده و از طریق آن به سربینه و پس یک راهروی کوچک به گرمخانه دسترسی فراهم شده است. از جمله ویژگیهای بارز این حمام پلان سربینه چهارطاقی و دایرهای آن است که از کف سربینه شروع شده و در قسمت بالایی توسط یک گنبد به هم متصل شدهاند. این بنا از چندین سال پیش به عنوان کارگاه نجاری استفاده شده و حیاط وسیع آن نیز به عنوان انبار و پارکینگ مورد استفاده است. اصلیترین مصالح به کار رفته در این حمام آجر و ملات، و ملات ساروج برای جلوگیری از رطوبت هستند. در کنار کاشیکاری دیوارها تزئینات خاصی در این حمام تاریخی تبریز مشاهده نمیشود. تنها این ساختار بناست که در نوع خود منحصر به فرد است، زیرا دهانه قوسهای گرمخانه بیش از 6 متر بوده و پلان سربینه به شکل دایره است.
حمام سید گلابی
از دیگر حمامهای تاریخی شهر تبریز میتوان به حمام سید گلابی اشاره کرد. قدمت این حمام به دوره قاجار برمیگردد و در راسته کوچه (خیابان مطهری) بازار صفی واقع شده و به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است. این حمام مانند بسیاری از حمامهای تاریخی دیگر دارای فضاهایی همچون سربینه، میاندر، گرمخانه، محل نظافت، سرویس بهداشتی، آب انبار و تونخانه است. وجه تسمیه نام این حمام به اسم مالک اول آن، یعنی سید گلابی، برمیگردد. این حمام 3.27 متر پایینتر سطح اصلی بازار واقع شده است. سقف گرمخانه گنبد ساده است و تزئینات خاصی ندارد. عمده مصالح به کار رفته آجر، سنگ و آهک است. این حمام با اینکه تحت مالکیت خصوصی قرار دارد و سقف گنبدی سربینه آن در سالهای قبل با سازه فلزی بازسازی شده است، اما کل بنای حمام تاریخی نیازمند مرمت و تعمیرات اساسی است.
حمامهای تاریخی تبریز با اطلاعات محدود
حمامهای تاریخی لیست شده در زیر دارای اطلاعات بسیار محدودی هستند. چنانچه در مورد هریک از آنها دارای اطلاعات و یا تصویر هستید میتوانید در جهت تکمیل محتوای گردشگری یوردوز با ما همکاری نمایید.
- حمام نخست
مربوط به اواخر دوره قاجار؛ تبریز، خیابان معاصر، کوچه مدیر شهلاه
- حمام بهار
مربوط به اواخر دوره قاجار؛ تبریز، خیابان حکم آباد، پشت مسجد میل لی؛ یا جنب مسجد سفید
- حمام نعمت آباد
مربوط به دوره قاجار؛ این حمام در روستای نعمت آباد تبریز واقع شده است
- حمام باغمیشه
- حمام شالچیلار
- حمام مهدی خانی
امیدواریم این مطلب جامع در مورد حمامهای تاریخی تبریز بتواند یک راهنمای کامل و مفیدی برای تمام بازدیدکنندگان محترم یوردوز واقع شود. تهیه لیست کامل حمامهای تاریخی و جمعآوری محتوا برای تک تک آنها کار ساده و یک شبهای نبود. از تمام بازدیدکنندگان درخواست میشود چنانچه اطلاعات بیشتری در مورد هریک از حمامهای تاریخی بدون اطلاعات داشته یا به نظرتان یکی از آنها به نادرستی معرفی و ارائه شده است در مورد اصلاح و اضافه کردن محتوای بیشتر به این مطلب جامع ما را یاری کرده و با ما تماس بگیرید.