موزه‌های تبریز

موزه شهدا یکی دیگر از موزه‌های تازه تأسیس تبریز است که به همت بنیاد شهید و امور ایثارگران در ۴۰۰ متر در ساختمانی دارای بافت سنتی افتتاح شده است. گفته می‌شود در این موزه بیش از ۱۳۰ هزار برگ از ۴۳۰۰ شهید انقلاب اسلامی جمع‌آوری، کپی‌برداری، و بازگردانده شده است. از اشیایی که در داخل این موزه می‌بینیم می‌توان به نوشته‌ها، خاطرات، زندگی‌نامه، اشیای شخصی، و بقایای شهدا، از جمله خودروی آسیب دیده شهید شفیع‌زاده در عملیات جنگی اشاره کرد. بازدید از این موزه رایگان است. موزه شهدا در ابتدای بلوار گلکار (از سمت بلوار شهریار) جنب مجموعه‌ی صدرا واقع شده است.

موزه شهدای ۲۷ دی، یکی از موزه‌های مربوط به شهدای تبریز است که در داخل دانشگاه تبریز واقع شده که گاه به آن موزه شهدای دانشگاه تبریز نیز گفته می‌شود. در این موزه، عکس‌ها، وصیت‌نامه‌ها و دست‌نوشته‌های ۲۲ شهید نگهداری می‌شود که طی بمباران ۲۷ دی در سال ۱۳۶۵ در دانشکده فنی شهید شده‌اند. سید محمدتقی علوی در خصوص هدف این موزه اظهار دارد «با راه‌اندازی این موزه نه تنها یاد و خاطره سال‌های جنگ و جهاد در بین ما زنده می‌شود، بلکه با دیدن وصیت‌نامه‌ها و وسایل به جا مانده از شهدا به رسالت خودمان در قبال آنهایی که رفتند تا ما با شرف و آزادی زندگی کنیم، آگاه‌تر می شویم».

موزه عصر آهن تبریز یا سایت موزه عصر آهن یکی از محوطه‌های باستانی شمال مسجد کبود که شامل گورستان و آثار سفالی عصر آهن می‌شود. از آثار مهم و منحصر به فرد به دست آمده در این موزه می‌توان به ۳۸ گور جنینی، گور ساده نوزادان، گور مربعی نوجوانان با ظروف سفالی اشاره کرد. در این گورستان کودکان با اسباب‌بازی‌هایشان، زن‌ها با جواهرات‌‌شان و مردها نیز با ابزارهای جنگی‌شان دفن شده‌اند. اکثر این گورها مربوط به افرادی هستند که در سنین جوانی دفن شده‌اند. با توجه به آثار به دست آمده، نحوه دفن و سمت بدن و صورت، اعتقاد بر آیین مهرپرستیِ آن افراد مورد تأکید است. گفته می‌شود هرچقدر ظروف بیشتری در کنار اجساد دفن شده باشد، نشان از ثروتمندتر بودن آن‌هاست. تمام این اجساد به صورت جنینی دفن شده و سنگ‌چینی دور اجساد نیز نمادی از دیواره رحم مادر است، که در آیین مهرپرستی نشان از اعتقاد به حیات و تولدی دوباره دارد. این اجساد بیش از چهار هزار سال قدمت دارند و به همین دلیل این موزه دارای ارزش جهانی است. این گورستان یا موزه شگفت‌انگیز طی یک حادثه اتفاقی و حین ساخت و خاک برداری یک مرکز تجاری کشف شده و از سال ۱۳۸۵ به عنوان اولین موزه صحرایی ایران شروع به کار کرده است.

موزه فوتبال آذربایجان، اولینی دیگر برای ایران است که در شهریورماه سال ۱۳۹۸ در محل جدید خود افتتاح شده است. در سال ۱۳۹۸، تمام اشیا و اسناد موجود در این موزه به محل جدید خود با زیربنای بیش از ۲۱۰۰ متر واقع در ایستگاه راهنمایی منتقل شده و مورد بهره برداری قرار گرفت. بسیاری بر این باور هستند که این موزه برای اولین بار در همین محل افتتاح شده است. این موزه متعلق به فوتبال و فوتبالی‌هاست. در این موزه اسناد تاریخی، انواع کاپ‌ها، مدال‌ها، پیراهن‌ها و لباس‌های ورزشی قهرمانان بازه‌ی زمانی ۱۲۶۵ الی ۱۳۹۵ نگهداری می‌شود. افتتاح، جمع‌آوری، تهیه و تحقیق تمام این اشیا مدیون تلاش‌های آقای ایوب نیکنام لاله است.

موزه قرآن و کتابت، یکی دیگر از موزه‌های شهر تبریز با موضوع معنویت و مذهب است که در محل مسجد صاحب الامر در مرکز شهر تبریز واقع شده است. در این موزه، همانطور که از نامش نیز پیداست، نسخ‌های نفیسی از قرآن که به دوره‌های گوناگون تاریخ مربوط می‌شوند نگهداری می‌شود. از جمله بارزترین و باارزش‌ترین قرآن موجود در این موزه قرآنی (تک برگ) است که با خط کوفی، و با دست خط حضرت علی بن موسی الرضا بر روی تکه‌ای از پوست آهو نوشته شده است که گفته می‌شود قدمت آن به قرن سوم هجری برمی‌گردد. این موزه از سال ۱۳۸۰ در محل مسجد صاحب الامر افتتاح شده است. از سایر قرآن‌های بارز نگهداری شده در این موزه می‌توان به قرآن نوشته شده با خط نسخ متعلق به دوره تیموری، قطعه‌ای نوشته شده با خط کوفی روی پوست گوسفند، کوچکترین قرآن خطی طلاکاری شده (با ابعاد ۶ در ۴ سانتی‌متر) اشاره کرد. همچنین آثاری از خوشنویسان بزرگ تبریزی نیز بخش دوم این موزه، یعنی موزه کتابت را تشکیل می‌دهد. از جمله سایر اشیای ارزشمند این موزه می‌توان به انواع نسخ خطی، قلمدان‌های مقوایی مذهب با روکش لاکی، انواع پلاک‌های فلزی منقوش به ادعیه و اوراد، ظروف چینی، سفالی، برنجی مزین به آیات قرانی و بسیاری از آثار و تصاویر بزرگان دینی اشاره کرد.

موزه کاریکاتور، اولینی دیگر برای شهر تبریز است. موزه کاریکاتور، اولین موزه در نوع خود در آسیا و پنجمین در دنیاست. این موزه زیبا در خانه هنر تبریز در محوطه باغ گلستان واقع شده است. دو گالری بزرگ، کتابخانه تخصصی (با هزاران جلد کتاب و نشریه داخلی و خارجی با دسترسی عمومی)، کلاس آموزشی و دفتر امور اداری بخش‌های تشکیل دهنده‌ی موزه کاریکاتور است. در این موزه بیش از ۱۴ هزار اثر از کارتونیست‌های مطرح جهان، و ۶۰ اثر از بزرگ‌ترین آثار کاریکاتوریست‌های دنیا نگهداری می‌شود که قطعاً بازدید از این موزه را حیرت‌آور و لذت‌بخش می‌کند. گفته می‌شود آثار ارزشمند نگهداری شده در این موزه زیبا متعلق به هنرمندان بیش از صد کشور مطرح جهان است (که همگی اصل هستند). سایر آثار دیدنی در این موزه کلکسیون‌های پوستر، تمبر، کارت پستال، کارت ویزیت و کتاب‌های کارتونی، نشریات طنز داخلی و خارجی هستند. موزه کاریکاتور، یا بهتر است بگوییم خانه هنر، در سال ۱۳۹۰ افتخار میزبانی روسای موزه‌های کارتون سرتاسر کشورهای جهان، از جمله ایتالیا، فرانسه، ترکیه، آذربایجان، سوریه و غیره بوده است و نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های متعددی در این حوزه در آن برگزار می‌گردد. این موزه دارای یک وبسایت رسمی با آدرس www.tabrizcartoons.com است که به دو زبان فارسی و انگلیسی کار می‌کند.

موزه محرم، یکی دیگر از موزه‌های شهر تبریز است که در خانه صحتی، در محله راسته‌کوچه واقع شده است. قدمت این بنا با توجه به نوع معماری آن به اواخر دوره قاجار نسبت داده می‌شود. این خانه در زمان حیات دکتر ابوالقاسم صحتی و اوایل دوره پهلوی در ماه‌های محرم به عنوان حسینیه استفاده می‌شد. در گذشته دسته‌های بزرگ عزاداری محله‌های مختلف تبریز برای برگزاری مراسم‌های خود به این خانه می‌آمدند. هم‌اکنون نیز در ماه محرم مراسم‌های مختلفی از جمله تلاوت قرآن، سخنرانی، عزاداری و روضه‌خانی در این خانه اجرا می‌شود. طبقه اول این موزه به انواع پرچم‌ها، چراغ‌ها، شمع‌ها، طوق‌ها، علم و گهواره‌های نذری، طبقه دوم به ابزارها و نوشته‌های مربوط به سوگواری و تعذیه‌خوانی اختصاص یافته و در حیاط موزه، نماد اسب حسین بن علی (ع) و مجسمه ذولجناح قرار گرفته است. از جمله سایر آثار مهم این موزه کاسه مسی با قلمزنی نام چهارده معصوم (ع) و تبرزین و کشکول، بیرق با شمائل حضرت علی، طوق‌ها و علم‌های قدیمی روستاهای مختلف با بیش از پنجاه سال قدمت است. غلامعلی صحتی (فرزند دکتر صحتی) طی وصیت‌نامه‌ای خانه را به یک شرط به سازمان میراث فرهنگی واگذار می‌کند: اینکه هر سال ده روز اول محرم در این خانه مراسم عزاداری امام حسین برگزار شود.

موزه تاریخ طبیعی آذربایجان که همچنین با نام موزه حیات وحش تبریز نیز شناخته می‌شود، یکی از موزه‌های دیدنی تبریز است که در محل اداره کل محیط زیست استان آذربایجان شرقی (ابتدای خیابان آزادی از سمت آبرسان) واقع شده است. تأسیس این موزه به سال ۱۳۷۲ برمی‌گردد و یکی از کامل‌ترین و بزرگ‌ترین موزه‌های تاریخ طبیعی ایران به شمار می‌رود. عمده اشیای قابل بازدید در این موزه پیکره‌های تاکسیدرمی جانوران و گیاهان گوناگون (حیات وحش) مناطق مختلف کشور و به ویژه منطقه آذربایجان است. برخی گونه‌های دیگر نیز به جانوران مهاجر و همچنین گونه‌های سرتاسر جهان اختصاص دارد. در کل می‌توان گفت در این موزه ۳۸ گونه پستاندار، ۴۹ گونه پرنده، ۱۳ گونه خزنده، ۹ گونه آبزی و ۲ نوع سنگواره و سخت‌پوست و بند‌پا وجود دارد. همچنین نمونه‌هایی از پستانداران بزرگ علفخوار مانند قوچ البرز مرکزی، قوچ اوریال، قوچ ارمنی و بز وحشی در این موزه به چشم می‌خورد. در کنار پیکره‌ها و انواع حیوانات و گیاهانی که دیده می‌شود، در موزه تاریخی طبیعی تبریز اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد پیکره‌ها و همچنین اهمیت حفاظت از محیط زیست ارائه کرده و یکی از اهداف والای آن ترسیم سیمای اکولوژیک طبیعت و تعیین جایگاه آن در شبکه حیات جامعه است.

یکی از جدید‌ترین موزه‌های تبریز موزه بازار و مشاغل نام دارد. این موزه، در نوع خود، اولین موزه‌ی مشاغل در ایران است که با مساحت ۲۰۰۰ متر مربع، کنار یخچال تاریخی صادقیه و در حاشیه مهرانه رود احداث شده است. نمونه‌ها و آثار ارائه شده در موزه مشاغل تبریز به همت دو برادر مطرح تبریز، آقای سرابی و برادرشان تهیه، جمع‌آوری و خریداری شده است. اشیای قابل مشاهده در این موزه متعلق به لوازم، اشیا و وسایل قدیمی مشاغل قدیمی در تبریز است که هزینه‌ی تهیه و نگهداری آن بیش از همه بر عهده‌ی دو برادر سرابی بوده است. یکی از نکات جالبی که در این موزه وجود دارد این است که صدای مشاغل مختلف در غرفه‌های مربوطه نیز پخش می‌شود و حس قدم‌زنی در بازار سنتی تبریز را بیش از پیش برمی‌انگیزد. این مشاغل همگی مشاغل سنتی هستند که شاید تاکنون بسیاری از آن‌ها دیگر وجود نداشته باشند. از نکات جالب و ریز دیگر در این موزه اینکه نام، شماره تلفن، آدرس و وسایل موجود در هریک از دکان‌ها، حتی سردر تابلوی ورودی، برگرفته از مشخصات واقعی و موجود در بازار تاریخی تبریز هستند. این موزه در سال ۱۳۹۵ احداث شده است، و متأسفانه باخبر شدیم در سال جاری (سال ۹۹) برچیده شد.

موزه استانداری که در مجموعه‌ای با نام کاخ استانداری قرار گرفته است، یکی از موزه‌های شهر تبریز است. در این موزه علاوه بر اینکه تصاویر استانداران و والیان آذربایجان از عهد ناصری تاکنون را می‌بینیم، همچنین هدیه‌هایی که مقامات کشورهای خارجی به استانداران تبریز اهدا کرده‌اند نیز به نمایش گذاشته شده است. کاخ استانداری تبریز یکی از عمارت‌های تاریخی استان است که قدمت آن به دوره زندیه و قاجاریه می‌رسد و تغییرات عمده‌ای در دوره پهلوی اول در آن رخ داده است. قبلاً در مکان این عمارت تاریخی، عمارتی با نام شمس‌العماره قرار داشت که به همراه عمارت کلاه فرهنگی ساختمانی چهار طبقه بود.

موزه استاد بهتونی یکی از اولین موزه‌های شخصی در کل ایران محسوب می‌شود و موزه بسیار جالبی است! در این موزه مجسمه‌های بسیار زیبای میوه‌جات، خشکبار، حبوبات، تنقلات، شیرینی‌ها، غذاهای آذربایجانی، ایرانی و خارجی و همچنین ضرب‌المثل و داستان‌ها و آداب و رسوم مختلف به نمایش گذاشته شده است. تمام آثار موجود در این موزه شخصی اثر استاد حاج محمد حسن بهتونی است که شامل بیش از ده هزار قطعه مجسمه حاصل چهل و هفت سال کار و هنر او می‌شود. به گفته خود استاد، سخت هر قطعه بین ۵ الی ۱۵ روز زمان برده است. این موزه زیبا هم اکنون در خانه هنر باغ گلستان، روبروی هنرستان وحدت واقع شده و پیشنهاد می‌شود حتماً از آن بازدید کنید. همچنین این موزه دارای یک وبسایت اختصاصی است که می‌توانید برای مشاهده تصاویر تمام مجسمه‌ها سی دی موزه را از وبسایت خریداری کنید. به گفته‌ی استاد بهتونی «شما ممکن است اینجا یک بشقاب برنج دم کرده را مشاهده کنید و خیال کنید که حتماً این دانه های برنج یک جا و در یک مرحله ساخته شده است. امّا این گونه نیست. چرا که این برنج‌ها به صورت تک به تک و دانه به دانه و با دست ساخته شده و اندازه واقعی نیز در ساخت آنها رعایت شده است.

موزه ارامنه تبریز یکی از موزه‌های تبریز است که زیر نظر خلقه‌گری ارامنه آذربایجان در محل کلیسای مریم مقدس، در میان نماز واقع شده است. بخش اعظم آثار مشاهده شده در این موزه انواع کتاب‌های چاپی و خطی تاریخی است که به زبان‌های ارمنی، فارسی و عربی نوشته شده‌اند. از جمله سایر اشیای ارزشمند و قدیمی در این موزه می‌توان به این موارد اشاره کرد: صندلی منبت‌کاری ساخت سال ۱۷۲۸ برای اسقف اعظم کلیسای صلیب مقدس، عصای اسقف اعظم ساخت ۱۸۲۵، و ناقوس سوراخ شده‌ی کلیسا ساخت ۱۸۳۱، نشان‌ها و صلیب‌های متعدد دیگر، شمعدان‌های بزرگ کلیسای استفانوس مقدس و قره کلیسا، زنگ بزرگ و در خاتم کلیسا.

موزه سفال یا موزه زنده سفال یکی از موزه‌های تبریز است که در محل خانه علوی واقع شده است. قدمت این موزه به دوره قاجار و پهلوی برمی‌گردد و چون بانی ساخت آن خانواده صرافلار بوده است، به همین دلیل گاه خانه صرافلار نیز خوانده می‌شود. این موزه در خیابان شمس تبریزی، روبروی ایستگاه گرو، کوچه صرافلار واقع شده است و پلاک سفالی آن شاید اولین چیزی باشد که در این خانه توجه شما را به خود جلب می‌کند. تزئینات به کار رفته در نمای این ساختمان گچی سنتوری و نمای اصلی به شکل درخت مو و همچنین آجرکاری‌های گچبری شده است. در دو طرف ایوان نیز دوباره از جنس گچ، گل، بوته و پرندگان زیبایی نمای این خانه را حیرت‌انگیز می‌کند. گفته می‌شود گچبری‌های این خانه زیبا در نوع خود یک شاهکار است. این موزه از این جهت موزه زنده نامیده می‌شود که تمام کارهای سفالگری، مراحل تهیه، از آماده سازی گل سفید (که معادن خاک آن بیشتر زنونز از توابع مرند است)، تا لعاب‌زنی و کوره‌چینی و جابه‌جایی آن‌ها توسط هنرجویان و اساتید سفالگری در طبقه زیرزمین قابل مشاهده است. سفال‌های مورد استفاده در این موزه به رنگ سفید هستند که یکی از مشخصه‌های هنر سفال‌گری آذربایجان است.

خانه شهریار، که به آن موزه شهریار یا موزه ادبی شهریار نیز گفته می‌شود، یکی از خانه‌ها و موزه‌های تاریخی تبریز در محله تاریخی مقصودیه است که قدمت آن به دوره پهلوی برمی‌گردد. این خانه از این جهت اهمیت ویژه‌ای دارد که شاعر بزرگ، شهریار، حدود ۲۰ سال عمر پایانی خود را در این خانه سپری کرده است. این خانه ۲۵۰ متر مساحت داشته و در دو طبقه ساخته شده است و مالکیت آن هم‌اکنون (از سال ۱۳۶۷) تحت تملک و اختیار شهرداری است. اشیای داخل این موزه قدیمی را لوازم شخصی شهریار مانند کتاب‌ها، دست‌خط‌ها، هدایا و یادگاری‌ها، و لوازم زندگی روزمره شهریار تشکیل می‌دهد. طبقه زیرزمین نیز به استراحت‌گاه بازدیدکنندگان و همچنین عکس‌های شهریار اختصاص یافته است. دو شیء خاص در این خانه وجود دارد: سه‌تار معروف شهریار مزین به خط نستعلیق و ساعتی چپ‌گرد که نمادی است برای بازگشت به گذشته و دیدار دوباره با استاد. حفاظت از این خانه طوری انجام شده است که همه‌چیز از زمان حیات شهریار دست‌نخورده باقی بماند و بازدید از اکثر قسمت‌ها تنها از پشت شیشه امکان‌پذیر است. در قسمت حیاط این موزه و خانه قدیمی و زیبا نیز مجسمه‌ای از شهریار واقع شده است. بازدید از این خانه حس خاطرات و زندگی خوش قدیمی را در انسان القاء می‌کند.

در پی نمایشگاهی در سال‌های ۱۳۰۶ و ۱۰۳ در کتابخانه تربیت تبریز از سکه‌های تاریخی، طرح تأسیس موزه آذربایجان در آن زمان مطرح شد که امروزه موزه آذربایجان با ۲۴۰۰ متر مربع مساحت، به یکی از موزه‌های مهم تبریز و ایران بدل شده است. موزه آذربایجان، پس از موزه ملی ایران، دومین موزه باستان‌شناسی ایران است که آثار تاریخی از دوران اسلام و پیش از اسلام در آن قابل بازدید است. آندره گدار، یک باستان‌شناسان فرانسوی، نقشه بنای موزه آذربایجان را با الهام از معماری محلی تهیه کرده و اسماعیل دیباج، در آن زمان رئیس اداره فرهنگ تبریز، آن را ترسیم کرده است. ورودی موزه آذربایجان به صورت پلکان سنگی است با درب چوبی بزرگ، با دو قوچ سنگی و زیبا میزبان بازدیدکنندگان است. این موزه از سه طبقه و سه سالن مجزا تشکیل شده است: طبقه همکف، که بیشتر آثار پیش از اسلام و حتی پیش از تاریخ به چشم می‌خورد، از جمله سفال‌های تپه اسماعیل آباد با ۷ هزار سال قدمت، طبقه زیرزمین، که بیشتر به مجسمه‌ها و سنگ‌نگاره‌ها تخصیص یافته است، به ویژه سده بیستم، و طبقه اول که شامل آثار مربوط به سده چهارم هجری قمری و شهری نیشابور می‌شود. همچنین این موزه دارای یک حیاط زیبا و پر از اشیای سنگی زیباست.

موزه مشروطه با ۱۳۰۰ متر مساحت در دو طبقه یکی از موزه‌های تبریز در محل خانه تاریخی کوزه‌کنانی است. این خانه یکی از مهم‌ترین مقرهای تصمیم‌گیری‌های تاریخی با تجمع افراد بزرگی مانند ستارخان، باقرخان، ثقه الاسلام، حاجی میرزا آقا فرشی و حاج مهدی کوزه کنانی و سایر مشروطه‌خواهان بود. اولین جرقه‌های مشروطیت در همین خانه زده شد. حاج مهدی کوزه‌کنانی، از تاجران بازار تبریز یکی از حامیات مالی اصلی مشروطیت بود. از جمله اشیای ارزشمند این موزه سلاح کمری ستارخان، فرش مشروطه، وسایل شخصی سران مشروطه، دستگاه چاپ ژلاتینی برای تکثیر شب‌نامه‌ها، تصویر اسناد تاریخی انقلاب مشروطیت، عکس‌های سیاه و سفید از دوران مشروطه و همچنین فرمان مشروطیت هستند. تابلویی زیبا از جنس سنگ‌ریزه از ستارخان و باقرخان و تندیس افراد سرشناس آن دوران نیز در این موزه دیده می‌شوند. معماری این خانه توسط معمار خوش ذوق حاج ولی معمار تبریزی انجام شده است. از ویژگی‌های معماری خانه می‌توان به پنجره‌های ارسی، درب‌های منبت‌کاری شده، غلام گردش، کلاه فرهنگی و نورگیر اشاره کرد. تمام پنجره‌های بیرونی ارسی‌های تمام قد با رنگ‌های قرمز و سبز و سفید هستند که رنگی که به داخل خانه می‌بخشند بسیار تماشایی است. زیباترین قسمت این اتاق اتاق مشرف به حیاط است که پنجره‌های مشبک و شیشه‌های الوان به آن زیبایی دو چندانی بخشیده‌اند.

موزه قاجار، در محله ششگلان، به دوره قاجار و عهد ناصرالدین شاه برمی‌گردد و یکی از موزه‌های موضوعی ابزار، لوازم و آثار مربوط به دوره قاجار است. از جمله آثار این موزه عبارتند از آثار بافته، چینی‌آلات، آبگینه، سکه، ابزار موسیقی، خاتم و ابزارهای فلزات دوره قاجار. امیرنظام گروسی در زمان حکومت ناصرالدین شاه پیشکار شده و مردی سیاستمدار، ادیب و اهل قلم و در چند کشور اروپایی سفیر ایران بود. امیرنظام همچنین اولین ماشین آلات ضرب سکه، تمبر و چاپ را به ایران آورد. در کل این موزه به دو قسمت تقسیم می‌شود: تالارهای طبقه اول و تالار زیرزمین. تالارهای طبقه اول شامل تالارهای سکه، بافته، چینی، آبگینه، فلزات، موسیقی و خاتم می‌شود. تالارهای زیرزمین نیز شامل تالارهای سنگ، اسلحه، رجال و فرامین، معماری، شهرسازی، قفل و تالار فانوس می‌شود. از جمله سایر زیبایی‌ها و اشیای این موزه می‌توان به مجمسه‌های شخصیت‌های برجسته دوره قاجار از جمله ع‍ب‍‍اس‌ م‍ی‍رز‌ا ول‍ی‍‍ع‍‍ه‍د، ‌ام‍ی‍رک‍ب‍ی‍ر، م‍ی‍رز‌ا ‌ع‍ی‍س‍‍ی‌ و م‍ی‍رز‌ا ‌اب‍و‌ال‍ق‍‍اس‍م‌ ق‍‍ای‍م‌ م‍ق‍‍ام‌ ف‍ر‌ا‌ه‍‍ان‍‍ی‌، ‌ام‍ی‍ر ن‍ظ‍ام‌ زن‍گ‍ن‍ه‌ و ‌ام‍ی‍رن‍ظ‍ام‌ گ‍روس‍‍ی‌ اشاره کرد. از سایر اشیای جالب تصاویر تابلو شده از دوربین‌های ابتدایی است که در زمان ناصرالدین شاه وارد شده‌اند. همچنین خوشنویسی‌ها، دستنویس‌ها، خاتم‌کاری‌ها، لباس و سایر اسباب زندگی اجتماعی دوره قاجار نیز در این موزه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

موزه سنجش با بیش از ۱۶۰ سال قدمت یکی از موزه‌های تبریز در داخل فضای خانه سلماسی است که بنای آن به دوران قاجار برمی‌گردد. این موزه تنها موزه‌ی سنجش ایران است. ساخت این خانه به دست خانواده حیدرزاده انجام شده و بعدها توسط خانواده سلماسی تکمیل شده است. در این موزه انواع ابزارهای وزن‌کنی مانند ترازوهای زرگری، قپان‌های بزرگ، سنگ‌وزنه‌ها، پیمانه‌های مختلف نفتی، ابزارهای مربوط به علم نجوم مانند اسطرلاب، ابزارهای مربوط به علم هواشناسی، قطب‌نما و ساعت‌های مختلف به نمایش گذاشته شده‌اند که نام این موزه نیز از همینجا نشأت می‌گیرد. ابزارهای این موزه به سده‌های گذشته دلالت دارند و در این موزه ترقی و سیر تکامل این ابزارها را می‌بینیم. از ارزشمندترین اشیای این موزه می‌توان به تنه درخت ۵ میلیون ساله از دوران پلیوسن، پمپ بنزین صد ساله و ساعت تاریخیِ امپراتور روم باستان اشاره کرد. طبقه همکف به ابزارهای اندازه‌گیری برای مقیاس و اندازه‌گیریِ زمان، تالار دوم به تلسکوپ و تابلو‌های حاوی اطلاعات علمی و تاریخی در مورذ ابزارهای سنجش قرون مختلف، و سه تالار بعدی، به ساعت‌های قدیمی و زیبا، تالار زیرزمین به ابزارهای سنجش مقیاس وزن و ابزارهای مربوط به مشاغلی همچون بقالی، بزازی و علافی اختصاص یافته است. در نهایت، در بخش دوم موزه ابزارهای تخصصی هواشناسی و زمین‌شناسی در معرض دید قرار گرفته‌اند.

میدان ساعت تبریز یکی از قدیمی‌ترین میدان‌های شهر و مزین به عمارت شهرداری در مرکزی‌ترین نقطه شهر در تقاطع خیابان‌های ارتش و امام خمینی است. عمارت شهرداری تبریز با ارتفاع ۳۰٫۵ متر با یک ساعت بزرگ چهار صفحه‌ای بر بالای آن یکی از نماد‌های شهر اولین‌هاست. اولین موزه تاریخ شهرداری ایران در این مکان با نام موزه شهرداری تبریز تأسیس شده است. نمای بیرونی عمارت (با معماری آلمانی) از سنگ تراشیده شده است و از نمای بالا (نقشه عمارت) نیز به شکل عقاب درحال پرواز دیده می‌شود. از جمله اشیای ارزشمند این موزه عبارتند از اولین تاکسی و ماشین آتش نشانی تبریز که در قسمت جنوبی موزه قرار گرفته‌اند. تالارهای مهم این موزه: دوربین‌های قدیمی، دفاع مقدس، چاپ و نشر، فرش (اصیل و ناب)، هنرهای معاصر، خط و خوشنویسی، حکمت و چند تالار دیگر. آثار و اسناد قدیمی شهرداری (بلدیه)، کتاب‌های خطی و آثار هنری، هدایای مقام‌ها و شخصیت‌های خارجی به شهرداران، سفرنامه‌هایی درباره تبریز، چینی آلات، تجهیزات، جام‌های قهرمانی، سلحه قاسم خان والی (اولین شهردار تبریز)، اولین پمپ آتش خاموش کن برج یانقین، عکس بناهای قدیمی، عکس سرداران مشروطه، اولین خیابانکشی‌ها و چراغ گازی در معابری که با نفت روشن می‌شد از جمله سایر اشیای دیدنی موزه شهرداری هستند.