جغرافیای آب در تبریز
از دیرباز یکی از عوامل تعیین کننده و مهم در وجود هر شهری، آب است. جغرافیای تبریز نیز از این امر مستثنی نبوده و آب نقش بسیار مهمی در توسعه و پدیدار شدن شهر داشته است، تا جایی که حتی گفته میشود وجود چشمههای آب معدنی و آب گرم در داخل و پیرامون شهر، علت پیدایش شهر بوده است. از جمله معروفترین چشمههای آب معدنی و آب گرم تبریز عبارتند از: بارنج، صیدکند، سیاوان و کرگه. همچنین در نتیجه حل ترکیبات معدنی و گازهای حاصل از تحولات آتشفشانی کوه سهند در آبهای جاری از شکافهای این کوه، چند چشمه آب معدنی نیز در این قسمت از جلگه تبریز پدیدار شده است.
یکی دیگر از چشمههای آب گرم مربوط به چشمه آب گرم گوگرد دار گراب در شمال شرقی شهر تبریز از میان کوههای سرخاب با نام «دره گرو» در کوی شتربان بوده است که گرمابه بزرگی بر روی آن ساخته شده بود. این آب گرم تا صد سال پیش روان بوده ولی اکنون چشمه آن کور شده و از میان رفته است.
البته پدیده آب در جغرافیای تبریز محدود به این چشمههای آب گرم نیست. بلکه دو رود سیلابی بزرگ تلخهرود، با آب سالانه، و رود مهرانرود یا میدان چای، با آب فصلی (موسمی) از جمله مهمترین پدیدههای جغرافیایی تبریز محسوب میشوند.
بخش اعظم آب تبریز از منابع زیرزمینی دامنههای شمالی کوهستان پربرف سهند (سعیدآباد و قزلجه میدان و لیقوان) تأمین میشود و اکثر چاهها و قناتهای شهر در این منطقه حفر شدهاند. البته با توجه به پایین آمدن سطح منابع آبهای زیرزمینی دامنههای شمالی سهند، دیگر حفر چاه جدید در این منطقه ممنوع شده است. جنس زمینِ این منطقه از عوامل اصلی تشکیل سفره آب زیرزمینی است زیرا توفهای آبرفتی این منطقه، محل مناسبی برای نفوذ آبهای سطحی است. ضخامت این لایهها از جنوب به شمال کاسته میشود و مواد تشکیل دهنده آنها اغلب قلوهسنگ و سنگهای درشت و شن و ماسه و در بعضی نقاط همراه با کائولین است. بافت خاک نیز از متوسط تا سبک تغییر میکند. نفوذپذیری خاک منطقه موجبات تشکیل لایههای آبدار را فراهم آورده است. ضخامت این لایهها از چند متر تا 500 متر تغییر میکند. بر اساس مطالعات ژئوفیزیکی، حداکثر آبرفتهای دره لیقوان 340 متر است. بررسیهای ژئوفیزیکی منطقه، از جمله در روستاهای دیزَج و حاج عبدال، نیز نشان دهنده وجود سفرههای زیرزمینی تحت فشار در این قسمتها و سفرههای نیمه تحت فشار در مجاورت سعیدآباد است. در حوالی شهر تبریز 35 کاریز با آب دایمی وجود دارد.